İspanya’ya defalarca gitmeme rağmen yolum Valencia’ya hiç düşmemişti. İsmini duymuştum ama ille de görülecek yerler sıralamasında başlarda değildi benim için.
İstanbul'da yaşayan Valencia doğumlu bir arkadaşım " Las Fallas'tan" bahsetti. Las Fallas sırasında beraber Valencia’ ya gidelim bayılacaksınız diye. Arkadaşımın neden bahsettiği hakkında en ufak bir fikrim yoktu. Tek anladığım bir çeşit festival olduğuydu. Grup eğlenceliydi, görmediğim bir şehre gidiyordum, festival dediğin zaten renkli bir şey olmalıydı daha ne olsun.
Beklentimin çok ötesinde bir görüntüyle karşılaştığımı itiraf etmem lazım. Bir çeşit görsel delilik. Bitmeyen ardı arkası gelmeyen aktiviteler zinciri. Nefes almadan sırada ne var diyerek birinden diğerine koşturma hali. Binlerce çiçek, rengârenk ortaçağ günlerine ait kıyafetler ve tabii ki yüzlerce kimi büyük kimi devasa kağıt ve tutkaldan yapılmış heykeller, ışık seli, havai fişek, çatapat ve hepsinin üzerine ateş. Ve tabii ki aşırı bir kalabalık. Fallasın dört gece ve gündüzünü hiç bitmeyen bir parti olarak tarif etmek mümkün.
Ben Valencia’da yaklaşık dört gün kaldım. Las Fallas'ın başlangıç tarihi 8 Şubat. Şubat ayinin ilk pazarında, ışık sesli müzik eşliğinde festival başladı haberi veriliyor ( Buna La Crida deniyor ).
Ama asıl hengame son 4 günüymüş. Festival her sene aynı tarihte yapılıyor. Mart 16 ile 19’u arası en hareketli olan zamanı. Bütün festival saat saat planlanmış durumda.
Ben çok şanslıydım, arkadaşımın evi Taksim meydanının ortasında diyebileceğim kadar merkezi bir yerdeydi. Ve gece yarısı olan aktivitelerde insanlar saatlerce ayakta beklerken ben camdan seyredebildim.
,
Fallas kelimesi Latince meşale kelimesinin türemesinden gelmekteymiş. Zaten ateş bütün festivalin merkezinde yer alıyor. Bu Saint Joseph’in anısına Valencia'da yapılan geleneksel bir anma töreni. Fallas terimi hem anma törenini hem de anıt heykellerin yakılmasını içeriyor. Festival boyunca yaklaşık 700 cadde kapalı ve 2 milyon kişi ziyarete geliyor.
Bu festival kendi içinde Valencia için önemli bir ekonomi oluşturmuş. O derece ki şehrin bir bölümü Fallas şehri - Ciutat Faller - olarak ayrılmış. Festival biter bitmez hemen ertesi gün bir sonraki senenin hazırlıklarına başlanıyor. Festivalde sergilenen ve sonrasında yakılan kuklalar için sene boyunca sanatçılar, zanaatkarlar, heykeltıraşlar ressamlar ve diğer el sanatlarıyla uğraşanlar gruplar halinde aylarca çalışarak yapıyorlar heykelleri.
Bu heykellerin bir kısmı beş katlı bina boyunda. Boyu 30 mt ’ye kadar çıkıyormuş . 2015’te en pahalı kukla/ heykel / ninot’un fiyatı yaklaşık 230.000 Euro imiş. Sadece bununla da bitmiyor. Festival’de yürüyüş yaparlarken giydikleri kıyafetlerin bir kısmının maliyeti 10.000 Euro’ya kadar çıkabiliyormuş. (Festivalin bitiminin ertesi sabahı bu kıyafetler için en şık kumaşları satan dükkanda indirim vardı. İnsanlar sabahın köründe kuyruğa girdiler, kuyruk akşama kadar devam etti. Amaç gelecek seneki törende giyecekleri kıyafetlerin kumaşlarını almak. )
Bu festivalin tam olarak ne olduğunu anlamak için biraz tarihinden bahsetmek lazım. Bir de orada olduğunuz günler boyunca her an karşınız çıkacak olan terimlerin ne olduğunu anlamak.
Festivalin başlangıç noktası ile ilgili oradayken birbirinden farklı hikâyeler dinledim . Özünde hikayeler aynı yerde birleşiyor.
—Ortaçağ’da, marangozlar, zanaatkârlar, temizlik yapmak için Mart ayı geldiğinde, baharın gelişini kutlamak adına ellerindeki kalan tahtaları, kırık eserleri yakıyorlarmış. Valencia’lı marangozlar kış boyunca karanlıkta çalışabilmek için mumlarını Parrot / Papağan dedikleri kalaslara yerleştirirlermiş. Baharın gelmesiyle artık bu kalaslara ihtiyaç kalmadığından bunlar yakılırmış. Bir süre sonra yakma törenleri kilisenin de araya girmesiyle marangozların azizi Saint Joseph’i anma törenleriyle aynı tarihe alınmış.
Papağan denen kalasları yakma adeti zamanla gelişmiş. Kalasa kıyafetler giydirilerek insana benzetilmiş. Çocuklar evden eve dolaşarak eski kıyafet ve paçavra, eski eşyalar toplamışlar. Bunlar da papağanla beraber şenlik ateşinde yakılır olmuşlar. Zaman içinde adetler bugünkü halini almış. Eskiyi yak, yeniye yer aç....
Casal Faller: Şehir Fallas’ları yapacak mahallelere bölünmüş durumda. Şehirde yaklaşık toplamda 200.000 üyesi olan 750 Casal Faller varmış. Her Casal Faller kendi kukla/ninot’larını yapmak için festivalin bitiminden hemen sonra toplanarak bir sonraki sene için organizasyon yapmaya başlıyorlar. Sene boyunca bağış toplama yemekleri ve partileri düzenliyorlar. Bu arada bütçeler belirleniyor, hangi sanatçılarla çalışılacak, bu senenin teması ne olacak bunların seçimleri yapılıyor. Her Casal Faller birbiriyle bu konudaki en iyi sanatçıları kapmak, bütçeleri dahilinde ve en gösterişli en şaşırtıcı, şoke edici en kinayeli eser yapmak derdinler. Sonuçta tüm yapılan eserlerin içinden ilk üç belirleniyor ve birinci olmak çok büyük bir prestij.
Fallas sırasında Casal Faller’den gelen insanlar ( Falleros ) değişik tarihi dönemlerden gelen yöresel ve tarihi kostümlerini giyiyorlar, saçlarında özel aksesuarlar taşıyorlar. . .Ve bu kıyafetlerle geçit törenine katılarak yürüyorlar. Çoğunun kendi müzik grupları var ve geleneksel ‘dolçaina’ ve ‘tabalet’ gibi müzik aletleri kullanıyorlar.
Bunun dışında Falleros’ların arasından festivalin kraliçesini seçiyorlar. Festivalin kraliçesi seçilmek hem o kişi için hem de o kişinin geldiği mahalle için büyük onur.
Fallas boyunca her mahalleye çadırlar yemek yerleri ve sahneler kuruluyor, paella pişiriliyor herkes kendi mahallesinde eğleniyor hep beraber yemek yiyor .
Ninots: Valencia dilinde bebekler ya da kuklalar demek. Bunlar kağıt balmumu tutkal tahta ve polyesterine köpük plakalardan oluşuyor. İçleri kağıt fişeklerle dolu oluyor. Genelde yapılan heykeller düşsel, hiciv içeren, politikacılarla, ya da o dönemdeki gündemi oluşturan olaylar ve kişilerle bir manada eğlenen ve dalga geçen figürler. Her bir figür kendi içinde bir hikaye anlatıyor, o yüzden kıyısına köşesine bakmam gerekti ki, bütününü anlayabileyim...
En pahalı ve en etkileyici olan 14 tanesi seccion especial olarak biliniyor. 15 Martta hepsi yerleştirildikten sonra seçici kur Valencia’yı dolaşarak değerlendirme yapıyor.
La Despertà: Uyandırma çağrısı. Her gün saat 8de başlıyor. Bandolar her sokaktan çıkarak canlı müzik çalarak sokakları yürüyorlar. Arkalarından fişek atarak yürüyen semt sakinleri geliyor.
Fişekler: Her an her saniye fişek atıyorlar. Geceleri bu seslerle uyumak mümkün değil. Sabahlara kadar sürüyor. Her an çatapat sesi. Herkesin elinde.
Calle Luminado: Tüm caddeler ışıl ışıl süsleniyor. En ışıltılı olanı ise Calle Ruzafa civarında. Burada da kim daha gösterişli ışıklandırmayı yapacak diye yarışma var. Işıklandırma deyip geçmeyin bütün bir sokağı kaplayan boyu birkaç mt. rengarenk , her an renk ve şekil değiştiren ışıklandırmadan bahsediyorum .
Mascletà : Her mahallede festivalin her günü saat 2’de havai fişek ve kağıt fişekler patlatılıyor. Bunun en büyüğü ve en gösterişlisi ayın 19’unda Ayuntamiento meydanında yapılıyor. Saatler öncesinden binlerce insan bunu seyredebilmek için meydanda toplanıyor. Ayuntamiento meydanında büyükçe bir halı saha boyunda bir alan tellere çevrilmişti. Ve boydan boya iple çekilmiş, bunlara da rengarenk fişekler asılmıştı. Yüzlerce. Bir tanesini patlatmaya başladığınızda birbirlerini patlatıyorlar.
L'Ofrenda de flors : Çiçek sunma. 17-18 Mart. Her Casal Faller gruplar halinde, yöresel kıyafetleriyle yürüyerek Virgin Mary'e çiçekler sunuyorlar. Gerçekten çok etkileyici. Bunun onlar için ne kadar önemli olduğunu, ne kadar uzun süredir bunun için hazırlandıklarını hissedebiliyorsunuz. Kimisinin kucağında bebekleri var. Kimisi bebek arabası itiyor. Çocuklar anne ve babalarının yanında yürüyorlar
Herkesin elinde kırmızı ve beyaz karanfiller var. Varılan meydanın ortasında tahta bir kasnak var. Karanfilleri kasnağın başında çalışan kişilere veriyorlar, onlar da karanfilleri gerekli yerlere yerleştirerek bir desen oluşmasını sağlıyorlar. Her sene oluşturulan desen farklıymış. Bunun dışında gruptaki erkekler envai türde çiçek sepetleri taşıyarak bunları da Virgin Mary'e sunuyorlar.
La Cremà : Fallas’ın son gecesinde tüm heykeller teker teker büyük şenlik ateşleriyle yakılıyorlar. Ayuntamiento( Belediye ) meydanında – belediye tarafından yaptırılmış olan- heykel en son yakılıyor. İnsanlar bunun yakılışını görmek için saatler önceden orada toplanmaya başlıyorlar. Hayal etmesi bile zor.
Bir gece içinde kimisi yüzbinlerce Euro değerinde, yapılması için bütün bir şehrin gece gündüz çalıştıkları yüzlerce heykel teker teker yakılıyor. Çoğunu görmeye yetişememiş oluyorsunuz. Bir kısmı kocaman apartman boyunda. Şehrin içinde diğer binaların dibinde.
Tüm bunun için itfaiye 24 saat çalışıyor. Her bir şenlik ateşi ancak gerekli güvenlik önlemleri alındıktan sonra başlatılıyor. Kimi zaman etraftaki binalar ıslatılıyor ki kıvılcımlar sıçramasın. Normal bir yakılışta değil her tarafa kıvılcımlar sıçrıyor. İnsanlar tam dibine kadar girmiş seyrediyor. Valencia’nın itfaiye servisi yeterli gelmediğinden bu delilikle baş etmek için İspanya’nın her tarafındaki itfaiyelerden ekipler geliyormuş yardım etmeye.
( Belediye meydanındaki heykel belediye tarafından yaptırıldığından genelde daha sansürlü oluyormuş. Yani diğer eserlerde gördüğünüz hicivli yaklaşıma burada rastlanmıyormuş. O yüzden de o yılın en gösterişlisi olmuyormuş. Ancak geçen sene yapılan 22 metre yüksekliğinde aslan figürü festivalin en önemli eserlerinden biri olmuş. )
Her mahallede çocuk falla’sı dedikleri satirik bir anlam taşımayan küçük heykeller var. Akşam saat 10’da öncelikle bunlar yakılıyor. Gece yarısına doğru büyük olanlar yakılıyor. Belediye meydanındakinin yakılış saati ise gece 1.30 gibi.
Bunun dışında 18’i gecesi saat 1.30’da Nit de Foc adı verilen çok büyük bir havai fişek gösterisi yapılıyor.
La Crema Fallas’ın müthiş kapanışını oluşturuyor. Tam bir renk karmaşası. Alevler, kostümler içinde insanlar , çatapat, havai fişek, sokak gösterileri ışık gösterileri ve canlı müzikten oluşan bol gürültülü çok renkli ve eğlenceli bit aktivite. Sabaha kadar sürüyor.
Bu arada gitmişken ‘Museum of the Union of Fallas Artists’ i ziyaret etmeden dönmeyin. Bu müzede yangından kurtarılmış kuklaların yanı sıra, üretim aşamasını da görmek mümkün.
